[9] Trochę o sprzęcie

"Człowiek z lornetką" - takie określenie przylgnęło na stałe do ludzi interesujących się obserwacjami ptaków. I rzeczywiście, tak jak trudno wyobrazić sobie wędkarza bez wędki albo astronoma bez teleskopu, tak i obserwator ptaków, jeżeli chce "na poważnie" zajmować się swoim hobby - po prostu musi mieć lornetkę. Każdy, kto choć raz jej używał, wie dobrze, że dopiero zastosowanie takiego sprzętu daje nam możliwość naprawdę "bliskiego" kontaktu z naszymi ulubieńcami. Dawno już minęły czasy, kiedy na rynku dostępnych było zaledwie kilka rodzajów lornetek. Dziś sklepy i komisy optyczne oraz aukcje internetowe oferują nam taką rozmaitość sprzętu do obserwacji ptaków, że wybór nie jest wcale łatwą sprawą. Tym bardziej, że - niestety - nie istnieje coś takiego, jak "idealna lornetka dla każdego". Osoba traktująca obserwowanie ptaków jako dodatkową rozrywkę przy okazji niedzielnych spacerów będzie zainteresowana przede wszystkim małymi rozmiarami i niewielkim ciężarem lornetki. Średnio zaawansowany obserwator, w miarę regularnie ćwiczący swoje ornitologiczne umiejętności, zwróci większą uwagę na jasność obrazu i szerokość pola widzenia. Osoba prowadząca regularne obserwacje ptaków na dużych zbiornikach wodnych będzie potrzebowała przede wszystkim lornetki o dużym przybliżeniu, a nawet lunety. Niebagatelną sprawą jest też zasobność portfela, gdyż rozpiętość cen sprzętu optycznego jest olbrzymia - od tanich "jednorazówek" za kilkadziesiąt złotych, po zaawansowane technologicznie "cacka" renomowanych firm, za które trzeba zapłacić nawet kilka tysięcy złotych.
Wobec dużej różnorodności i szybkich zmian dostępnej w handlu oferty, nie jesteśmy w stanie w tymi miejscu doradzać, w jaki rodzaj lornetki ani jakiej firmy najlepiej było by się zaopatrzyć. Możemy natomiast podać kilka porad "technicznych", które być może ułatwią wybór.
Przede wszystkim, należy przestrzegać przed kupnem "okazyjnie tanich" lornetek na bazarach lub w hipermarketach. Pamiętajmy, że lornetka to sprzęt na długie lata, i zawsze warto zainwestować więcej w model lepszej jakości i z wieloletnią gwarancją. Tanie lornetki, często stylizowane na profesjonalny sprzęt wojskowy i zaopatrzone w liczne "bajery" (jak wewnętrzne podziałki na obiektywach albo rubinowe powłoki mające zapobiegać odbiciom światła itp.), mają z reguły bardzo proste układy optyczne wykonane z niskiej jakości szkieł, które dają kiepski i stosunkowo ciemny obraz. Różnica w porównaniu z droższymi modelami widoczna jest nawet w dobrych warunkach pogodowych, nie mówiąc już o obserwacjach prowadzonych w dni pochmurne albo późnym popołudniem. Tanie modele lornetek są też bardziej podatne na uszkodzenia, a zwłaszcza na zmianę pozycji pryzmatów, na skutek wstrząsu lub upadku. Efektem przesunięcia się jednego lub obu pryzmatów wewnątrz lornetki jest "rozdwajanie się obrazu", które bardzo utrudnia, a często wręcz uniemożliwia korzystanie z lornetki. Wadę tę można oczywiście usunąć, ale naprawa taka wymaga specjalnego sprzętu i możliwa jest tylko w profesjonalnych punktach, a jej koszt jest wysoki, na pewno przekraczający cenę naprawianego egzemplarza.
Oczywiście, osoby które dopiero rozpoczynają swoją ornitologiczną przygodę mogą skorzystać nawet z takiego niskiej jakości sprzętu (w obserwacjach ptaków obowiązuje bowiem żelazna reguła, że lepsza nawet kiepska lornetka, niż żadna), ale trzeba mieć świadomość, że w miarę rozwoju naszej pasji zakup lepszej i trwalszej lornetki i tak stanie się nieuniknioną koniecznością. Na pocieszenie można powiedzieć, że sprzęt w miarę dobrze sprawdzający się w zastosowaniach amatorskich można zakupić już w cenie około 300-500 zł, choć oczywiście - jak w każdej dziedzinie handlu - z wyższych półek sklepowych mrugać do nas będą egzemplarze kosztujące nawet 3-6 tysięcy zł. Ale czy każdy kierowca musi zaraz mieć Rolls-Royce'a?
Czym jeszcze, poza ceną, należy się kierować przy zakupie lornetki? Z punktu widzenia użytkownika dwoma najistotniejszymi parametrami każdej lornetki są przybliżenie oraz średnica obiektywu, zapisane zazwyczaj na obudowie w postaci formuły typu: "8x30", "10x42", "12x50" itp. Pierwsza z liczb określa przybliżenie uzyskiwane dzięki danej lornetce. Generalnie do obserwacji ptaków najbardziej przydatne są lornetki o przybliżeniu od 8 do 10 razy. Słabsze lornetki (np. przybliżające 6 lub 7 razy) mogą często okazać się niewystarczające, zwłaszcza przy obserwacjach ptaków krążących wysoko na niebie albo siedzących na dużych zbiornikach wodnych. Lornetki o większym przybliżeniu są z kolei bardzo niewygodne w użyciu, mają bowiem małą szerokość pola widzenia, co utrudnia "złapanie ptaka" w lornetkę, oraz są znacznie cięższe, co powoduje, że podczas obserwacji obraz silnie drga, odbierając nam przyjemność z patrzenia. Lornetki o przybliżeniu powyżej 15x wymagają już praktycznie stałego zastosowania statywu i na pewno nie nadają się do użycia w lesie albo na terenach zabudowanych. Drugi z parametrów, czyli średnica obiektywu (w milimetrach), wpływa na jasność uzyskiwanego obrazu. Im większa jest średnica obiektywu, tym jaśniejszy obraz daje nasza lornetka, choć na ostateczny efekt wpływa jeszcze wielkość przybliżenia (im większe przybliżenie, tym mniejsza jasność obrazu). Chcąc porównać jasność dwóch lornetek podobnej klasy należy obliczyć jasność obrazu każdej z nich, dzieląc średnicę obiektywu przez przybliżenie. Przykładowo, w przypadku lornetki o parametrach "8x30" jasność obrazu wynosi 30 : 8, czyli 3,75, natomiast w przypadku lornetki o parametrach "10x50" wyniesie ona 50 : 10, czyli 5,00. Widać zatem, że druga z porównywanych lornetek - mimo większego przybliżenia - charakteryzuje się większą jasnością, co da się wyraźnie odczuć przede wszystkim podczas obserwacji w dni pochmurne lub pod wieczór. Z drugiej strony, w przypadku droższych lornetek, wyposażonych w skomplikowane układy optyczne z dodatkowymi powłokami antyrefleksyjnymi, jasność obrazu modeli o małej średnicy obiektywu może być o niebo lepsza, niż tanich lornetek o dużych obiektywach. Jak zwykle więc, wszystko zależy od kasy.
Kupując lornetkę należy bardzo dokładnie obejrzeć nabywany egzemplarz oraz poprosić sprzedawcę o możliwość jego wypróbowania przed sklepem (na wolnym powietrzu, nie przez szybę!). Ustawiamy wówczas ostrość na jakiś odległy punkt, na przykład antenę na dachu albo czubek drzewa, i sprawdzamy jaka jest jakość obrazu (na przykład czy na krawędziach obiektów nie pojawiają się kolorowe obwódki rozmywające ich kontury) oraz czy jesteśmy w stanie zgrać obraz z obu obiektywów (w przypadku przesuniętych pryzmatów obraz będzie się nam stale "rozdwajał"). Próbę taką najlepiej jest wykonać w gorszych warunkach oświetleniowych, gdyż wówczas łatwiej będzie nam zauważyć różnice jasności obrazu między różnymi modelami. Przed zakupem lornetki warto też zrobić wywiad wśród znajomych korzystających już ze sprzętu optycznego, a także zajrzeć do internetu. Interesujące fachowe porady na temat zakupu lornetki można znaleźć zwłaszcza w serwisie: www.lornetki.camk.edu.pl/index.shtml. Chociaż dotyczy on lornetek stosowanych do obserwacji astronomicznych (stąd nacisk na dużą jasność obrazu), jednak zawarte tam porady, jak i testy porównawcze różnych modeli sprawdzą się również przy zakupie lornetki do obserwacji ptaków. Wiele porad znaleźć można także na stronach doświadczonych ornitologów, między innymi Jacka Betlei (www.lunety.w.interia.pl/lornetki/lornetki.htm) czy Jerzego Dyczkowskiego (www.birding.gt.pl/lornetka.html).

autor: Artur Adamski

Autorzy wademecum:

Katarzyna Karwat - wstęp i rozdziały: 1, 2, 5, 9, 11, 12, 13, 14, 21
Artur Adamski - rozdziały: 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20