Cele
- uczeń
- rozpoznawać gatunki polskich dzięciołów
Metody
praca z tekstem źródłowym, rozmowa dydaktyczna, dyskusja, gra dydaktyczna, obserwacja okazów natural-nych, wykonywanie plakatów
Formy pracy
indywidualna, grupowa, zbiorowa
Czas trwania zajęć
Środki dydaktyczne
folia do rzutnika pisma, rzutnik pisma, ekran, arkusze ucznia nr nr 3, 4, 5, 10, arkusze nauczyciela nr l, 2, 4, zdjęcia dzięcioła dużego, przewodniki i klucze przyrodnicze zawierające informacje o dzięciołach, kredki, magnetofon, taśma magnetofonowa, sterówki dzięcioła i innych dziko żyjących ptaków, kawałki drewna zdrowego i spróchniałego oraz z widocznymi żerami owadów jedzących drewno.
Podstawowe informacje
Należy wykorzystać informacje zawarte w scenariuszu Dziuple i ich twórcy oraz w broszurze Drzewa dziuplaste i martwe w lesie.
Przygotowania wstępne
Należy:
- wykonać foliogramy z arkuszy nauczyciela nr 1. Przekrój dziupli, nr 2. Polskie dzięcioły, nr 4. Dlaczego dzięcioł może wykuć dziuplę
- wykonać karty do gry "Dzięciołowy Piotruś". W tym celu wykonujemy dwie kopie arkusza ucznia nr 3. Wycinamy prostokąty. Otrzymamy w ten sposób jeden zestaw kart do gry w "Dzięciołowego Piotrusia" dla jednej, 5-osobowej grupy. Jeżeli pracujemy z większą liczbą uczniów, przygotowujemy kolejne zestawy kart. Aby nie uległy one szybkiemu zniszczeniu, można je podkleić kartonem. Można też ponumerować, tworząc 12 par, numer 13 to karta pojedyncza - tzw. "Piotruś", przedstawia drzewo z dziuplą, z której wnętrza widać oczy
- kasetę magnetofonową z nagranymi głosami sikory bogatki, dzięcioła dużego. Takie nagrania można uzyskać od organizacji przyrodniczych, Zarządów Parków Krajobrazowych lub Narodowych.
1. Nasze spotkanie rozpoczynamy od odczytania uczniom fragmentu z książki Jana Sokołowskiego Dzięcioł. W trakcie czytania nauczyciel odtwarza w zaznaczonych miejscach w tekście głosy dzięcioła i
bogatki z taś-my magnetofonowej. Możemy uczniów poprosić o zamknięcie oczu podczas słuchania czytanego tekstu: "Idziemy przez las.Pachnie żywicą, stare sosny, oświetlone z ukosa, czerwienią się w słońcu i rzucają cie-nie na białe brzozy, ciemną zieleń świerków i miękkie poduszki mchu pokrywające ziemię. Cisza dookoła, tylko raz po raz zakwili sikorka
[włączamy magnetofon - głos sikory] , nawołując się z innymi, gdy zbyt daleko oddali się od stadka. Chociaż słońce jeszcze przygrzewa, jesień już nadchodzi, toteż ptaszki nie śpiewają, lecz pierzą się ukryte w zieleni. Stąpamy cicho po miękkim mchu, tylko raz po raz zaszeleści suchy liść, trącony stopą, lub złamie się nadepnięta gałązka. Wtem rozlega się ciche stukanie. Czy naprawdę słyszeliśmy dobrze, czy też tylko nam się zdawało? Przystańmy na chwilę
[włączamy magneto-fon - stukot dzięcioła]!Rzeczywiście ktoś stuka. Gdzieś z gąszczu, w którym rosną odwieczne dęby, dochodzi głos: «puk, puk, puk, puk». Co to być może? Czy krasnoludki mają tu kuźnię, czy też Jaś z Małgosią stoją przed drzwiami baby Jagi? Znów cisza zupełna. Aż tu nagle głośno i wyraźnie, jakby ktoś młotkiem uderzył nad nami, i dwie łuski czerwonej kory sosnowej opadły z wolna na mech. Wreszcie spostrzegamy sprawcę. Nie krasnoludek to, lecz dość duży ptak o jaskrawym, czarnym, białym i czer-wonym upierzeniu z całej siły kuje dziobem w suchą gałąź sosnową. Jest to dzięcioł, z powodu jaskrawych kolorów nazywany pstrym, a ponieważ jest tak duży jak gołąb i największy ze wszystkich dzięciołów podobnie ubarwionych, nazwano go dla odróżnienia po prostu dzięciołem dużym. Pracowity, ruchliwy, wesoły i bystry dzięcioł bez przerwy uwija się po lesie, kuje od rana aż do późnego wieczora. Już nas zauważył, zerknął jednym okiem i przesunął się na drugą stronę pnia. Musimy drzewo obejść, aby go zobaczyć. Ale dzięcioł znów zerknął i znów się schował. Patrzył jednak ukradkiem i filuternie, jak gdyby chciał się bawić w chowanego. Staramy się go podejść, ale tym razem wykrzyknął głośno
[włączamy magnetofon - glos dzięcioła] «kiks, kiks», pofrunął furkoczącym lotem i przepadł w zieleni! Z daleka słyszymy jednak, że nadal pracuje, gdyż ciche stukanie rozlega się bez przerwy
[włączamy magnetofon - stukot dzięcioła]. Dzięcioł należy do stworzeń leśnych, tak jak wiewiórka, grzyb muchomor, sosna lub dąb. W lesie przychodzi na świat, w lesie znajduje pożywienie, schronienie przed wrogami i w lesie kończy swe życie
[włączamy magnetofon - głos dzięcioła i werbel dzięcioła dużego]. 2. Pytamy uczniów o wrażenia po wysłuchaniu tekstu. Pytamy, czy widzieli kiedyś w lesie dzięcioła? Pokazujemy dzieciom zdjęcie dzięcioła dużego i pytamy, czy słusznie nazywa się go również pstrym? Pytamy, czy wiedzą, dlaczego dzięcioł stukał w gałąź i czego tam szukał? Opowiadamy krótko o tym, czym odżywia się dzięcioł. Pokazujemy fragmenty drewna z żerami owadów i tłumaczymy, że właśnie z takich kanalików dzięcioł wyciąga owady za pomocą długiego języka.
3. Pytamy uczniów, czy wiedzą, co to jest dziupla, i jak powstaje. Po krótkiej dyskusji prezentujemy folio-gram Przekrój dziupli, krótko opowiadamy o tym, jak powstaje dziupla, jak długo dzięcioł ją wykuwa.
4. Następnie rozmawiamy z uczniami o tym, co umożliwia dzięciołowi kucie w drewnie. W tym celu prezen-tujemy foliogram Dlaczego dzięcioł może wykuć dziuplę? Tłumaczymy wszystkie przystosowania i prezentu-jemy uczniom sterówki dzięcioła. Wyjaśniamy również, że gatunki drzew nie mają jednakowo twardego drewna, że istnieją gatunki o miękkim drewnie oraz o twardym. Prosimy uczniów o zastanowienie się, które gatunki drzew w lesie będą najchętniej zasiedlane przez dzięcioły. Następnie pokazujemy kawałek zdrowego drewna i kawałek drewna z próchnicą, gdy wszyscy uczniowie dotkną obydwu kawałków, prosimy ich o odpowiedź, w którym drewnie, próchniejącym czy zdrowym, łatwiej jest tym ptakom wykuć dziuplę? Wówczas możemy przeprowadzić z uczniami krótką dyskusję na temat ważności takich drzew w lesie dla tej grupy zwierząt. Zwracamy przy tym uwagę, że w próchniejących drzewach żyje wiele owadów, które stanowią pożywienie dzięciołów.
5. Rozdajemy uczniom klucze i przewodniki przyrodnicze z ptakami, informując, że w polskich lasach żyją jeszcze inne gatunki dzięciołów. Wyświetlamy foliogram Polskie dzięcioły. Wskazujemy największe i najm-niejsze. Prosimy uczniów o odszukanie w książkach dzięciołów i krótko zastanawiamy się wspólnie nad tym, co je między sobą różni, a co mają wspólnego? Zwracamy dzieciom uwagę, że niektóre dzięcioły są pospolite, inne zaś są bardzo rzadkie - wyjaśniamy dlaczego.
6. Rozdajemy dzieciom arkusze ucznia nr nr 4, 5 i 10 z sylwetkami dzięciołów do kolorowania. Te dzięcioły określamy jako NAJ. Dlaczego? Arkusz nr 4 przedstawia dzięcioła dużego - NAJbardziej znanego i pospo-litego. Na arkuszu nr 5 jest dzięcioł białogrzbiety, jeden z NAJrzadszych w Polsce, arkusz nr 10 zaś przed-stawia NAJwiększego polskiego dzięcioła - czarnego. Malując swoje dzięcioły, uczniowie powinni korzys-tać z pomocy zdjęć lub rysunków dzięciołów w książkach. Po wykonaniu tego ćwiczenia prace prezentuje-my na wystawie.
7. Na zakończenie zapraszamy uczniów do gry " Dzięciołowy Piotruś", opartej na popularnej grze "Piotruś"; na kartach znajdują się rysunki i nazwy polskich dzięciołów. Dzieci wyciągają od siebie nawzajem karty i powstające pary wykładają na stół. Karty te nie biorą udziału w dalszej grze. Wygrywa osoba, która pierwsza pozbędzie się kart, przegrywa zaś ta z kartą z tzw. "Piotrusiem" - w naszej grze jest nim drzewo z dziuplą, z której wnętrza wyglądają wielkie oczy.
